Warszawa, 11 stycznia 2013 r.
Katarzyna Bondaryk – Adwokat
Grzegorz Mączyński – Adwokat
Kancelaria Adwokacka Katarzyna Bondaryk
- Przedstawienie wybranych zagadnień prawnych dotyczących interpretacji i stosowania przesłanki: „konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnie egzystencji” w odniesieniu do orzeczeń o niepełnosprawności -
– artykuł przygotowany dla portalu www.diabetica.pl -
W niniejszym artykule (opracowaniu o charakterze publicystycznym) przedstawione zostały wybrane zagadnienia prawne dotyczące przyznawania orzeczeń o niepełnosprawności dzieciom chorym na cukrzycę w Polsce, w zakresie obowiązujących regulacji/interpretacji i stosowania przesłanki „konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji”, o której mowa w art. 6 b ust. 3 pkt 7 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity Dz.U.2011.127.721 z późn. zm., dalej: „Ustawa o rehabilitacji”), wskazanej również w § 13 ust. 1 pkt 11 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U.2003.139.1328 ze zm., dalej: „Rozporządzenie MGPiPS”) „Orzeczenie o niepełnosprawności zawiera: 11) wskazania, o których mowa w art. 6b ust. 3 ustawy, określone przez lekarza - członka powiatowego zespołu”.
W artykule cytowane wprost są również przepisy prawa (na które się powołujemy), mające zastosowanie w odniesieniu do prezentowanych zagadnień (tak, aby – na tyle na ile to możliwe – dokładnie wskazać podstawy prawne wykorzystywane w ramach postępowań dotyczących orzekania o niepełnosprawności). Ponadto, w treści przytaczanych przepisów zostały dodatkowo podkreślone kluczowe fragmenty, jak również dodany został odpowiedni komentarz do nich. Mamy nadzieję i taka była też nasza intencja, że niniejsze opracowanie przybliży regulacje, w oparciu o które podejmowane są rozstrzygnięcia w zakresie stosowania ww. przesłanki „konieczności stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby (…)”.
Uwagi wprowadzające
W opracowaniu odnosimy się do zagadnień dotyczących osób, które nie ukończyły 16 roku życia (dzieci). Osoby te zaliczane są do osób niepełnosprawnych (zgodnie z art. 4 a Ustawy o rehabilitacji) „(i) jeżeli mająnaruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, (ii) z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, (iii) powodującą konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku”. Wskazane powyżej przesłanki powinny wystąpić łącznie. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony (nie dłużej niż do ukończenia 16 roku życia).
Kryteria oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia
Kryteria oceny niepełnosprawności (u osób w wieku do 16 roku życia) określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz.U.2002.17.162 z późn. zm.). Zgodnie z tym rozporządzeniem ustalono kryteria (o charakterze dość ogólnym) oceny niepełnosprawności dla ww. osób, którymi kierować się powinny osoby/instytucje rozstrzygające lub interpretujące te zagadnienia/wydające rozstrzygnięcia (również przy ocenie/decyzji w zakresie stosowania przesłanki z art. 6 b ust 3 pkt 7 Ustawy o rehabilitacji w danym, ocenianym przypadku). Kryteriami tymi są:
„§ 1. Oceny niepełnosprawności u osoby w wieku do 16 roku życia, zwanej dalej "dzieckiem", dokonuje się na podstawie następujących kryteriów:
1) przewidywanego okresu trwania upośledzenia stanu zdrowia z powodu stanów chorobowych, o których mowa w § 2, przekraczającego 12 miesięcy,
2) niezdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: samoobsługa, samodzielne poruszanie się, komunikowanie z otoczeniem, powodującej konieczność zapewnienia stałej opieki lub pomocy, w sposób przewyższający zakres opieki nad zdrowym dzieckiem w danym wieku, albo
3) znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu, wymagającego systematycznych i częstych zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych w domu i poza domem.
§ 2. 1. Do stanów chorobowych, które uzasadniają konieczność stałej opieki lub pomocy dziecku, należą:
1) wady wrodzone i schorzenia o różnej etiologii prowadzące do niedowładów, porażenia kończyn lub zmian w narządzie ruchu, upośledzające w znacznym stopniu zdolność chwytną rąk lub utrudniające samodzielne poruszanie się,
2) wrodzone lub nabyte ciężkie choroby metaboliczne, układu krążenia, oddechowego, moczowego, pokarmowego, układu krzepnięcia i inne znacznie upośledzające sprawność organizmu, wymagające systematycznego leczenia w domu i okresowo leczenia szpitalnego,
3) upośledzenie umysłowe, począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym,
4) psychozy i zespoły psychotyczne,
5) całościowe zaburzenia rozwojowe powodujące znaczne zaburzenia interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz nasilone stereotypie zachowań, zainteresowań i aktywności,
6) padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi,
7) nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe układu krwiotwórczego do 5 lat od zakończenia leczenia,
8) wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące znaczne ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 5/25 lub 0,2 według Snellena po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi, lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni,
9) głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu niepoprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego.
2. Przy ocenie niepełnosprawności dziecka bierze się pod uwagę:
1) rodzaj i przebieg procesu chorobowego oraz jego wpływ na stan czynnościowy organizmu,
2) sprawność fizyczną i psychiczną dziecka oraz stopień jego przystosowania do skutków choroby lub naruszenia sprawności organizmu,
3) możliwość poprawy stanu funkcjonalnego pod wpływem leczenia i rehabilitacji”.
Przebieg postępowania, przesłanki oraz treść rozstrzygnięcia i uzasadnienia ws. niepełnosprawności
Zgodnie z par. 33 Rozporządzenia MGPiPS „Postępowanie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności obejmuje:
1) zebranie materiału dowodowego dotyczącego naruszenia sprawności organizmu, możliwości funkcjonowania w życiu codziennym i pełnienia ról społecznych;
2) dokonanie przez lekarza wyznaczonego przez przewodniczącego zespołu wstępnej weryfikacji złożonej dokumentacji, o której mowa w § 6 ust. 2 i 3 (przyp. dokumentacja medyczna, w tym zaświadczenie lekarskie), w zakresie kompletności oraz konieczności jej uzupełnienia o badania potwierdzające rozpoznaną chorobę zasadniczą, a także określenie specjalności przewodniczącego składu orzekającego odpowiedniej do rozpoznanych schorzeń osoby zainteresowanej lub dziecka;
3) powołanie spośród członków powiatowego oraz wojewódzkiego zespołu, o których mowa w § 18 ust. 1 pkt 3-7, składu orzekającego do rozpoznania wniosku i wydania orzeczenia, określonego w § 7 ust. 1 (przyp. co najmniej dwuosobowy skład orzekający), lub spośród członków powiatowego zespołu wyznaczenie lekarza - członka zespołu ze specjalnością odpowiednią do rozpoznanej choroby zasadniczej osoby zainteresowanej do rozpoznania wniosku i wydania orzeczenia, określonego w § 7 ust. 2; w razie potrzeby do składu orzekającego powołuje się dodatkowo specjalistę odpowiedniego do choroby współistniejącej, mogącej mieć istotny wpływ na wynik postępowania orzeczniczego;
4) kompleksowe dokumentowanie stanu zdrowia i sytuacji społecznej osoby zainteresowanej lub dziecka.
Jednocześnie, zgodnie z par. 8 ust. 1 Rozporządzenia MGPiPS „ W celu wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, lekarz - przewodniczący składu orzekającegosporządza, na podstawie badania, ocenę stanu zdrowia dziecka lub osoby zainteresowanej, zwaną dalej: oceną".
Należy wskazać, że – zgodnie z art. 6 b ust 3 Ustawy o rehabilitacji – „w orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte (obok innych wymienionych) wskazania dotyczące w szczególności”: „7) konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji”. Par. 13 Rozporządzenia MGPiPS wskazuje, że orzeczenie o niepełnosprawności zawiera „pkt 11) wskazania, o których mowa w art. 6b ust. 3 ustawy, określone przez skład orzekający”. Tym samym wydawane orzeczenie o niepełnosprawności powinno odnosić się również do tego zagadnienia stałej lub długotrwałej opieki (art. 6 b ust. 3 pkt 7 Ustawy o rehabilitacji).
Co więcej – zgodnie z par. 13 ust 4 Rozporządzenia MGPiPS „Uzasadnienie orzeczenia o ustaleniu lub odmowie ustalenia niepełnosprawności, stopnia niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień powinno zawierać w szczególności wskazanie faktów, które uznano za istotne w sprawie i udowodnione,dokumentów potwierdzających ustalenie lub odmowę ustalenia niepełnosprawności, stopnia niepełnosprawności lub wskazań do ulg i uprawnień”. Zatem uzasadnienie wydanego orzeczenia powinno również uzasadniać określone (konkretne) rozstrzygnięcie w zakresie wskazania dotyczące „konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną odpowiedzialnością samodzielnej egzystencji”.
Brak lub niedostateczne (nieprawidłowe) lub niesatysfakcjonujące wnioskodawcę ukształtowanie orzeczenia (i jego uzasadnienia) w zakresie art. 6b ust. 3 pkt 7 Ustawy o rehabilitacji może być również skarżone/kwestionowane. Można w odwołaniu wskazywać np. jakich okoliczności nie wzięto pod uwagę przy wydawaniu orzeczenia, jakie nieprawidłowo oceniono, a także dowodzić, że gdyby te oceny były prawidłowe/pełne, to rozstrzygnięcie byłoby inaczej ukształtowane.
Co jest również istotne (par. 3 ust. 1 Rozporządzenia MGPiPS) „1. Przy orzekaniu o niepełnosprawności osoby, która nie ukończyła 16 roku życia, zwanej dalej "dzieckiem", bierze się pod uwagę:
1) zaświadczenie lekarskie zawierające opis stanu zdrowia, wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się dziecko, oraz inne posiadane dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie niepełnosprawności;
2) ocenę stanu zdrowia wystawioną przez lekarza - przewodniczącego składu orzekającego, zawierającą opis przebiegu choroby zasadniczej oraz wyniki dotychczasowego leczenia i rehabilitacji, opis badania przedmiotowego, rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących oraz rokowania odnośnie do przebiegu choroby, a także ograniczenia w funkcjonowaniu występujące w życiu codziennym w porównaniu do dzieci z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną właściwą dla wieku dziecka;
3) możliwość poprawy zaburzonej funkcji organizmu poprzez zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, środki techniczne, środki pomocnicze lub inne działania”.
Możliwość odwoływania się i weryfikacja prawidłowości rozstrzygnięć
Niektóre z przedstawionych w opracowaniu, a wynikających z przepisów prawa, zasad i kryteriów stanowiących podstawę do wydania określonej treści orzeczenia o niepełnosprawności (w tym w zakresie art. 6 b ust 3 pkt 7 Ustawy o rehabilitacji) mają charakter ogólny (nie do końca określony/ nie zawsze precyzyjny) i w jakimś/pewnym stopniu uznaniowy (będący przedmiotem oceny i rozstrzygnięcia/uznania zespołu/członków zespołu, ustalanych na potrzeby określonego przypadku). Jednocześnie w systemie przewidziano również mechanizmy weryfikacji orzeczeń i dbania o – w miarę możliwości- spójność lub jednolitość rozstrzygnięć o niepełnosprawności.
Artykuł 6 ust. 1 Ustawy o rehabilitacji, wskazuje, że pierwszą instancją w postępowaniach są powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Natomiast drugą instancją (do której wnosi się odwołanie, za pośrednictwem powiatowego zespołu) są wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, do których można się odwołać, również w przypadku braku satysfakcjonującego rozstrzygnięcia i jego uzasadnienia (w tym również w zakresie punktu art. 6b ust. 3 pkt 7) wydanego przez powiatowy zespół. W postępowaniu odwoławczym przed wojewódzkim zespołem, w sprawach o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, stosuje się odpowiednio tryb postępowania przed powiatowym zespołem (par 17 Rozporządzenia MGPiPS). Dalej istnieje również możliwość złożenia odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Ponadto, istnieje również instytucja Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, który sprawuje nadzór nad orzekaniem o niepełnosprawności, polegający na: kontroli orzeczeń co do ich zgodności z zebranymi dokumentami lub przepisami dotyczącymi orzekania o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności, a także kontroli prawidłowości i jednolitości stosowania przepisów, Standarów i procedur. Do ww. Pełnomocnika można się zgłosić również po wyjaśnienia w zakresie stosowania przepisów regulujących postępowania w sprawach dotyczących orzekania o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.
Mamy nadzieję, że przedstawienie powyższych regulacji oraz wyjaśnień, okaże się pomocne. Życzymy wszystkiego dobrego czytelnikom i sympatykom portalu www.diabetica.pl !